Interview met Marjan Staritsky

Zoals veel ouders, is ook Marjan iemand die vanuit ervaring binnen haar eigen gezin, het initiatief neemt om kinderen en jongeren die vastlopen in het reguliere onderwijs, in een bepaalde vorm te ondersteunen. Ze ontwikkelde een concept genaamd JEP (Jouw Eigen Plek) en zoekt samen met hen naar zingeving en hun eigen wijze van leren en ontwikkelen.

Marjan heeft een achtergrond in de hulpverlening en het (speciaal) onderwijs. Naast haar initiatieven voor kinderen en jongeren die dreigen vast te lopen in het onderwijs, geeft ze yoga, coacht kinderen, jongeren en volwassenenen en biedt energetische therapie. Marjan woont en werkt in een natuurlijke omgeving in de provincie Overijssel.

Van sommige mensen weet je direct bij de eerste ontmoeting dat je een klik hebt; een gevoel van herkenning. Dat had ik met Marjan. Ik kwam voor de yoga, maar al snel dronken we een kop koffie en spraken we over hoogsensitiviteit, overtuigingen die we delen en over kinderen die uitvallen in het reguliere onderwijs. Ik vroeg haar direct voor een interview over dit laatste onderwerp. Marjan is iemand die dicht bij haar gevoel staat, leeft vanuit haar hart, rust uitstraalt en anderen graag de gelegenheid biedt om te genieten van de natuurlijke omgeving waar ze woont. En ze is duidelijk over de term thuiszitters;

Marjan; “Onze dochter is een paar keer vastgelopen. Nu is ze 18, maar de eerste keer dat ze vastliep was op de basisschool, begin groep 7. Ze was toen 10. Daarvoor was er al 1x per week extra hulp geweest op school, door onszelf ingeschakeld. Ook bleek uit een onderzoek dat destijds is gedaan, dat ze dyslexie had. Op zeker moment kon ze niet meer de hele dag naar school; de laatste dag van de week trok ze niet meer, dan hielden we haar thuis. Ze was heel gespannen, had hoofdpijn, speelde steeds minder met leeftijdsgenoten en overblijven lukte niet meer.”

“Tot in oktober zijn we wekelijks met school in gesprek geweest, maar het ging niet meer. We spraken niet dezelfde taal. We waren toen in de financiële situatie dat we een kleine particuliere school konden betalen, die als slogan had; ‘leren van het leven zelf’. Dat sprak ons aan. Het betekende wel iedere dag 35 minuten heen en 35 minuten terugrijden om onze dochter naar school te brengen en weer op te halen. Ze kwam daar in de middenbouw, dat is voor kinderen van de basisschoolleeftijd en binnen een week zagen we al een heel ander kind. Onze dochter kreeg veel stress en frustratie van hoe het leren was ingericht in het reguliere onderwijs. Ook de sociale omgang met anderen vond ze soms ingewikkeld en volwassenen kregen moeilijk contact met haar. Op deze nieuwe school was de structuur van de dag samen beginnen. Daarna mocht je zelf je eigen activiteiten kiezen. Ze kwam toen in een hele creatieve flow; wilde springschoenen maken, haar eigen auto maken.”

Hester; “Is deze school vergelijkbaar met Walhallab; een leer- en werkplaats in Zutphen?”
“Het is vergelijkbaar met het Democratisch onderwijs, met uitzondering van de socratische filosofie. Op deze school werd niet net zo lang gepraat tot iedereen op één lijn zat, hier bereiden leraren de dingen voor, zoveel mogelijk in aansluiting bij de belevingswereld van de kinderen op een bepaald moment. Je hebt als kind wel veel vrije keuze, maar het is niet zo dat de kinderen alles samen bepalen. Het uitgangspunt op deze school is spelen, de natuur, vanuit jezelf willen leren, vanuit intrinsieke motivatie nieuwsgierig zijn en ontdekken. De middenbouw van deze school werkte voor onze dochter heel goed, in de bovenbouw werkte het echter niet meer; er was te weinig structuur en ze had geen klik met de begeleiders. Het is een pientere meid en ze had behoefte aan cognitieve uitdaging.”

Marjan vervolgt; “Op haar eigen verzoek, heeft onze dochter op haar 16e meegewerkt aan een onderzoek. Daaruit bleek dat ze ASS (autismespectrumstoornis) had. Je houdt er rekening mee, maar toch schrik je ervan. Een label kan helderheid geven, zolang je je er niet mee identificeert en het je niet beperkt in je ontwikkelingsmogelijkheden.” Hester; “Waarom wil de je dochter dit onderzoek zelf? “ Marjan; “Omdat ze zich anders voelde. Ze had moeite met dingen die haar leeftijdgenoten schijnbaar gemakkelijk deden. In het geval van mijn dochter is ze voortdurend overvraagd. Verbaal is ze heel sterk, waardoor het nooit zo opviel.”

Marjan; “Je ziet dat scholen gewoon niet altijd de kennis en kunde hebben om dat te signaleren en daar iets mee te kunnen doen. Destijds dachten we als ouders een andere visie te hebben dan de reguliere school, nu besef ik dat wellicht over bepaalde onderwerpen nog niet veel kennis en kunde op scholen aanwezig is. Scholen zijn wél geneigd om ouders onderzoek te laten doen, waardoor kinderen een label krijgen. Vervolgens weten scholen echter niet goed wat ze er mee moeten doen. Eigenlijk is dat labelen alleen een verklaringsmodel.”

Hester; “Hoe meer ik me in dit onderwerp verdiep, hoe duidelijker mij wordt dat het reguliere onderwijs echt anders kan, dat groepen te groot zijn en er ook steeds meer kinderen lijken te zijn, die behoefte hebben aan onderwijs op maat; ieder kind heeft tenslotte een andere behoefte.” Marjan; “Inderdaad. Mijn dochter kwam toevallig in een klein klasje, waar ze goed werd opgenomen en heel gedreven was om haar schoolwerk te doen. Voor de bovenbouw moest ze weer naar een andere school met veel leerlingen en grote klassen en daar ging het voor haar helemaal mis. De weg terug naar zichzelf was vervolgens ingewikkeld, je hebt te maken met leerplicht en het ging voor haar echt niet.”

“Ik wil heel graag aan ouders meegeven; ga zelf op onderzoek uit, er zijn áltijd mogelijkheden.”

“We hebben ons altijd gefocust op de mogelijkheden. Je hebt bijna altijd iets nodig buiten de gebaande paden, maar het bestaat. De docent van de school waar onze dochter toen op zat en waar het niet meer ging, wees ons op een plek waar wij als ouders eerst moeite mee hadden; niet weer zoiets als een Democratische school, maar ja wat is het alternatief? Dan zou onze dochter thuis komen te zitten en dat wilde ze zelf ook niet. Ik weet het moment van het contact met die dagbestedingsplek nog heel goed; ik werd als moeder namelijk ook gezien; ‘jij ziet heel goed wat je kind nodig heeft’. En dat haalde zoveel spanning bij mij weg. Dat wil ik graag meegeven aan ouders, scholen en hulpverleners;”

“Hoe boos en gefrustreerd je als ouder ook bent, hoe moeizaam het ook is, probeer het in jezelf op te lossen of te neutraliseren en ga daarmee met jezelf aan de slag, probeer open in gesprek te blijven, want het is het systeem dat niet werkt, niet de mensen in het systeem.”

“Op dit moment volgt onze dochter een speciaal traject op de VAVO. Ze zit in HAVO 4 en dat gaat heel goed. Zij is één van de leerlingen die ‘profiteert’ van het online onderwijs vanwege COVID-19. Ze haalt mooie cijfers en de verwachting is dat ze volgend jaar haar diploma heeft. Ze is evenwichtig en het is heel knap waar ze nu staat!”

Marjan; “Er is een heel mooi onderzoek geweest van het Kohnstamm Instituut, uit 2019. Ze hebben daarin onderzocht welke groep dat nou is die uitvalt. Want je zou zeggen – op basis van wat leraren lastig vinden – dat juist díe kinderen die externaliserend gedrag vertonen, dus agressief of boos zijn, schoolverzuimen omdat ze geen zin hebben, dat juist die kinderen vastlopen in het reguliere onderwijs. Dat blijkt niet het geval te zijn.” Het zijn juist de kinderen en jongeren die meer internaliserend gedrag vertonen met een vaak complexe problematiek; de stille kinderen, de kinderen met buikpijn, hoofdpijn, die angsten ontwikkelen, kinderen die zich op school gewoon niet prettig voelen. Dat kun je een juf of meester niet altijd kwalijk nemen, want die zitten met een klas vol en juist de stille kinderen glippen er nog weleens tussendoor. Er zijn namelijk zoveel andere kinderen, die wel die aandacht vragen.”

Marjan; “Leraren worden steeds meer gedwongen om in een bepaald curriculum mee te hobbelen en alleen maar te registreren, te toetsen; daar ligt het zwaartepunt. En als een jongere een of twee weken niet op school is, is hij of zij zo vergeten. Een goede mentor houdt dat in de gaten, maar leraren hebben het heel druk en je raakt snel in de vergetelheid. En dan blijkt – in deze tijd van COVID-19-maatregelen – dat online les geven ineens wel mogelijk is; iets waar ouders van kinderen die thuis zitten, al jaren om vragen.” “Weet je, we willen heel graag dat kinderen in dat reguliere onderwijs blijven, terwijl bij sommige kinderen al heel duidelijk is dat het niet past. En dan kun je duwen en trekken, maar het werkt niet. Ik ken voorbeelden van ouders – overigens niet in deze regio – die geconfronteerd worden met Veilig thuis-meldingen, jeugdbeschermingstafels of leerplicht achter zich aan krijgen; de tranen schieten je in de ogen.”

Hester; “Je hebt enige tijd terug een concept uitgewerkt om ondersteuning te bieden aan kinderen en jongeren die vastlopen; JEP – Jouw Eigen Plek. Kun je daar wat over vertellen?”

Marjan; “Ja, ik zag op de dagbestedingsplek waar mijn dochter naar toe ging, wat er met haar en de andere kinderen gebeurde. Deze kinderen waren vaak al van de ene school naar de andere gegaan. Op deze plek ben je altijd welkom; de kinderen voelen zich er ook welkom. Als je een keer te laat bent, krijg je een appje met de vraag waar je bent; niet controlerend maar uitnodigend bedoeld. Als je als kind of jongeren op zo’n plek terecht komt, is het niet zo dat het dan ineens fantastisch met je gaat, helemaal niet, maar je wordt er wel echt gezien. Dat is heel belangrijk en werkt heel positief voor hen.”

“Dat was wel mijn inspiratie voor JEP. Ik ben mij vervolgens helemaal gaan inlezen, kwam tot de conclusie dat er voor kinderen en jongeren in deze omgeving geen initiatieven zijn zoals ik dat wilde doen. Ik wilde deze kinderen en jongeren in een sociale omgeving samen laten komen, er is namelijk heel veel eenzaamheid. Als je als kind uitvalt, vallen ook je sociale contacten weg. Die eenzaamheid; dat is echt heel pittig. Dat snijdt je als ouder ook door je ziel. Ik heb meerdere HBO-opleidingen gedaan, in de hulpverlening en het onderwijs gewerkt en ik heb mijn PABO-diploma. Misschien was dit een uitnodiging naar mij om daar iets mee te doen.”

“Ik had een concept helemaal uitgewerkt met dingen die ik belangrijk vind om mee te geven aan kinderen en jongeren. Naar mijn mening zijn de kinderen die vastlopen, kinderen die zelfvertrouwen missen, een gevoel van eigenwaarde, ergens welkom zijn. Ik wilde het op het kind zelf afstemmen, gericht op persoonlijke ontwikkeling. Want waarom zouden kinderen zich daar niet al mee bezig mogen houden? En als ze een burnout hebben, waarom moeten ze dan zo snel mogelijk weer naar school en mogen ze niet een eigen programma volgen?” “Leefstijl, weerbaarheid, lichaamswerk/aarden, de natuur, zelfexpressie, creativiteit; dat zijn allemaal hele belangrijke dingen. Dat zijn ondergeschoven kindjes op reguliere scholen. Kinderen worden – zoals ik erover denk – zo snel mogelijk klaargestoomd om mee te draaien in de maatschappij voor onze economie; om een bijdrage te kunnen leveren.”

“Terwijl ik denk; laten we onze kinderen alsjeblieft leren om zelfstandig na te denken en te leren dat het niet alleen om presteren gaat, maar hoe je interactie hebt met elkaar. Dat als je iets maakt, het niet per se mooi hoeft te zijn, maar dat het een uiting is van wat zich afspeelt in jou. Daar zijn we met z’n allen heel ver vandaan.”

“Ik ben dus een groot voorstander van natuurlijk en ontdekkend leren.”

Marjan: “Door de decentralisatie van de jeugdzorg is alles op dit gebied bij de gemeente terecht gekomen. In onze regio hebben veertien gemeenten zich vervolgens gebundeld. Als zorgaanbieder kun je door hen gecontracteerd worden. Dat is alleen een enorme papierwinkel en zorgt tegelijk voor een barrière voor nieuwe zorgaanbieders. Ik kon er niet goed achterkomen wat ik dan nodig had om een contract te krijgen. Vervolgens ben ik zelf op onderzoek uitgegaan, heb met veel organisaties contact gezocht, waaronder de gemeente, maar ondervond weinig bereidheid tot meedenken. Overigens begreep de gemeente wel wat ik bedoelde, maar werd de doelgroep hier niet zo herkend. Eigenlijk worstelt iedereen met de financiering, want het gaat hier om iets dat tussen onderwijs en zorg invalt. Nu is het eigenlijk zo dat als een kind uitvalt, de gemeente grotendeels opdraait voor de kosten. Daarnaast heb ik contact gezocht met mensen om mee samen te werken; iemand die het decaan-gedeelte kon doen (beroepsadvies), een kind/jeugd therapeut, verschillende ondernemers om inspiratie te delen. Achteraf trek ik de conclusie dat het wellicht wat teveel was voor mij alleen.”

Marjan; “Ik heb het concept van zo’n sociale groepsomgeving als JEP helemaal losgelaten omdat ik na 1,5 jaar alleen maar in papierwinkels terecht ben gekomen en niet verder kwam. In de tussentijd heb ik wel individuele kinderen en jongeren mogen coachen, soms vanuit de Jeugdwet via een pgb. Ik bied ook maatwerk. Daarin heb ik vooral te bieden dat deze kinderen en jongeren zich snel bij mij op hun gemak voelen, gewaardeerd. Als hij of zij geïnteresseerd is schilderen, tekenen, in het buitenleven, de natuur, dingen wil weten over kruiden, planten kan ik daarin ondersteunen. Daarbij bied ik ook mindfullness en lijfwerk.” “Het leuke is dat jongeren zelf ook met ideeën komen. Zo zijn we nu zeepjes aan het maken, die verkopen we en van dat geld kopen we weer zaadjes. Van deze zaadjes hopen we bloemen en planten te laten groeien, waarvan we weer verfstoffen kunnen maken. Het draait hierbij dus vooral om je creatief te uiten en ik hoop gelijk onderwerpen als duurzaamheid, zorg voor de natuur en de natuur zelf, wat dichter bij te brengen. Het mooie is dat jongeren al kennis in zichzelf hebben en ik vind het leuk als ze die kennis met elkaar willen delen en het zelfvertrouwen hebben om dat tijdens de coaching of begeleiding ook te doen.”

Hester: “In mijn directe omgeving zie ik kinderen die bijvoorbeeld hoogsensitief zijn en daar moeite mee hebben, ook op school. Daar voel ik me nauw verbonden mee vanwege mijn eigen hoogsensitiviteit. Vaak zijn hun ouders, of een van hen dat ook en zouden ze hun kind daarin kunnen ondersteunen. Ik zie echter ook dat ouders hun hoogsensitiviteit zelf vaak niet zien of niet willen zien, terwijl juist zij hun kind een heel eind verder kunnen brengen.”

Marjan; “Dat weet ik zeker. Ik heb ons hele traject ook gezien als een uitnodiging om naar onze eigen angsten te kijken. Nu ik JEP heb losgelaten, kan ik nog verder kijken en durf ik ook wel te zeggen dat het heel erg over mij gaat.”

“Als een kind binnen je gezin dit gedrag laat zien, is dat ook een uitnodiging voor jou als ouder om zelf naar binnen te gaan om te kijken dat dat wat je nog niet hebt aangekeken, alsnog aan te kijken. Dat is een heel pittig proces, want het geheel is al een pittig proces, maar in mijn ogen is dat de enige weg.”

Marjan vervolgt; “Als je hiermee aan de slag wilt, terwijl je kind is vastgelopen en thuiszit, is dat niet het moment; op zo’n moment zit je in de overlevingsstand. Dan is het eerste wat nodig is – en dat was de motivatie om met JEP te starten – rust brengen. Want vanuit rust, als het met een kind of jongere weer lekkerder gaat, dan kan er pas weer iets gebeuren. Ik denk dat heel veel mensen daar heel moeilijk in komen, want alles is er toch op gericht een kind zo snel mogelijk weer naar school krijgen.”
“Overigens denk ik wel dat als er goeie hulp is als het kind nog jong is, een gezin veel beter in staat is om met deze situatie om te gaan; zowel het kind als het gezin leren dan van jongsafaan al dealen met bepaalde zaken.”

Hester: “Kinderen en jongeren kunnen verschillende labels krijgen, zoals autisme, dyslexie, AD(H)D, hoogbegaafdheid en hoogsensitiviteit. Van mijzelf weet ik ondertussen dat ik hoogsensitief ben, daar is tegenwoordig een term voor. Ik wil die term niet aan mezelf plakken, want daar hou ik niet van, maar het verklaart voor mij wel een heleboel. Ik heb altijd regulier onderwijs gevolgd, ben een gemiddelde leerling en prima terecht gekomen. Maar wáár ik terecht ben gekomen, is dat ik mij weliswaar prima staande kan houden in de economische maatschappij, maar nu pas, op volwassen leeftijd, echt bij mijn gevoel begin te komen, mij realiseer dat ik anders leer, zaken veel diepgaander verwerk en af en toe op de pauzeknop moet drukken. Daarnaast durf ik nu steeds meer uit te komen voor waar ik al mijn hele leven mee bezig ben; de overtuiging en ervaring dat er een diepere waarheid is. Ik had veel liever gehad dat ik daar van jongsaf mee bezig kon zijn, dat dat er mocht zijn, maar daar hoefde je het destijds echt niet over te hebben.” Marjan; “Ja, dat klopt dat was in mijn tijd ook niet. Maar ik zei al eerder; JEP ging eigenlijk ook over mij. Ik realiseer me steeds meer dat ik ook heel veel moeite heb gehad om mijn eigen plek in de maatschappij te vinden. Niet dat ik niet aan werk kwam, maar de vraag is; ben je dan jezelf? Ik heb echt hele leuke banen gehad, daar gaat het echt niet om. Alleen heel veel gevoelige kinderen en jongeren staan altijd aan, die hebben duizenden antennes. Soms is dat zo gegroeid, omdat ze dingen hebben meegemaakt en hun brein op overleven staat. Soms is het een combinatie van een stukje karakter. In feite zijn we allemaal heel sensitief geboren en leven we in een zeer overprikkelde wereld. Hou je daar maar eens staande…”

Marjan; “Ik zou al heel blij zijn als we naar natuurlijk leren toe kunnen, dat kinderen in hun eigen ritme mogen leren. Uit het onderzoek van het Kohnstamm Instituut blijkt dat voor deze kinderen en jongeren heel vaak de oplossing wordt gezocht in afstromen. Als een kind het niet haalt, want het is oververmoeid en het lukt allemaal niet, dan laten afstromen (een niveau lager onderwijs volgen red.). Maar dat brengt vaak nog veel meer frustratie, want een aantal van deze kinderen hebben wel het brein, maar vinden als ze afstromen ook geen aansluiting met leeftijdsgenoten, juist niet vaak. En dan kun je nog een keer afstromen, maar daar zit de oplossing niet in.

Ze vervolgt; “Wat ik zie, is dat er steeds meer jongeren zijn die belangstelling hebben voor creatieve ambachten; het echte vakmanschap leren, bezig zijn in de natuur en met creatieve dingen; dan bloeien ze helemaal op.” Hester; “Dat zie ik ook steeds meer, het sluit naar mijn idee ook aan op de landelijke discussie dat het niet alleen moet gaan over leren en een hoog kennisniveau hebben.” Marjan; “Het gaat meer om een andere manier van leren, niet om op een hoog of laag niveau leren. Dit zijn heel creatief begaafde kinderen en jongeren, die hebben iets anders nodig dan de hele dag boven een boek zitten. Dat trekken ze niet, dat past niet bij hun leerstijl. Gelukkkig komt daar ook steeds meer aandacht voor; de leerstijl van kinderen.”

Marjan; “Dat wil ik nog wel zeggen; je hebt als ouder angst, want waar komt je kind terecht als het vastloopt? Het hele onderwijs is gericht op het behalen van een diploma en het doorlopen van school binnen zoveel jaar, want hoe moet dat anders straks? Wat ik heel erg heb geleerd;

“Blijf vertrouwen op je kind, op de kwaliteiten die het heeft.”

“Natuurlijk is het superspannend om in zo’n toetscultuur, dat helemaal los te laten. Dat hebben we ervaren met onze middelste toen ze klaar was met de Democratische school. Ze heeft daar een heel mooi eindproject gedaan, maar had geen middelbare school diploma. Op de Democratische school gaat het heel erg over persoonlijke ontwikkeling. Wij hebben echter ervaren, dat als je kind vervolgens naar de mbo wil, er altijd mogelijkheden zijn. Tuurlijk wil je liever niet op mbo-1-niveau instappen als je meer capaciteiten hebt, maar voor de mbo-opleiding die onze middelste dochter nu doet, hoefde ze geen aparte test te doen; ze is gewoon aangenomen. En ondanks dat ze nergens examen in heeft gedaan, heeft ze geen problemen en ze loopt niet achter.

“Dat hoor je nu in deze Corona-tijd ook heel veel; dat jongeren gaan achterlopen. Maar dat kan niet; je kunt niet achterlopen op jezelf. Je leert altijd, iedere dag. School is niet de enige manier om te leren, je leert je leven lang.”

Marjan vervolgt; “We hebben met de jongste gehad dat ze van de Democratische school weer naar het reguliere onderwijs wilde. Wij dachten, hoe moet dat? Hoe gaan we dat doen? Ze heeft geen cito-toets gedaan, niets. En toch lukte het, ze kon naar de reguliere school. Dat wil ik echt benadrukken: blijf vertrouwen in je kind, er is echt veel meer mogelijk dan je denkt. Kijk als ouder vooral ook buiten de kaders. En uiteindelijk;

“Je wordt geboren en je gaat dood. Denk je dat je op sterfbed denkt; ‘goh, ik ben toch zo blij met dat HAVO-diploma’…?”

En als het helemaal niet lukt, kun je op je 21e overal een toelating doen en zou je zelfs naar de universiteit kunnen.”

Marjan; “Er zijn ook kinderen uitgeschreven uit het onderwijs en dat is echt heel erg als dat gebeurt. Want dan ben je overgeleverd aan niks. Er zijn zelfs kinderen die op grond van artikel 5a onterecht een vrijstelling hebben gekregen. Ik ben echt heel dankbaar dat wij destijds een leerplichtambtenaar hadden die zei; dat wil je natuurlijk niet. Terwijl ik op dat moment dacht; dat wil je niet? Ik wil van die stress af! Nu begrijp ik echter dat het heel goed was dat ze dat zei, want als je zo’n vrijstelling hebt, betekent dat dat je aangeeft dat een kind niet leerbaar is. En dan? Dan kom je dus nergens meer binnen.”